قلمرو اعمال  

قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوّب 1400/03/02 که در تاریخ 1400/4/12 ابلاغ و از تاریخ 1400/10/13 لازم الاجرا شده است، در کنار قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مؤدیان مصوّب 1398/7/21 که ابزار اجرایی و نظارتی اعمال آن را فراهم می‌سازد، بنیاد نظام حقوقی مالیات بر ارزش افزوده کشور را تشکیل می‌دهند.  قانون مذکور هر گونه «عرضه کالا و ارائه خدمات در ایران و واردات و صادرات آنها» را به عنوان «مشمول» پرداخت مالیات و عوارض موضوع ارزش افزوده و کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی را که «به عرضه کالا، ارائه خدمات، واردات یا صادرت مبادرت می‌نمایند» به عنوان «مؤدی» تعریف کرده است. با این وجود، قانون مالیات بر ارزش افزوده، موارد متعددی از معافیت ها را هم معرفی می‌نماید. 

نرخ ها، مأخذ ها  و معافیت ها 

اصولاً نرخ مالیات بر ارزش افزوده 9 درصد است. هر چند، قانون حاوی فهرست بلند بالایی از کالاها و خدمات است که نرخ های بالاتری از مالیات بر آنها اعمال می‌شود یا عوارض خاص از آنها اخذ می‌شود. این فهرست که ذیل مواد 26 تا 30 (فصل های ششم و هفتم) تعریف شده است، از جمله شامل موارد زیر است: 

نرخ های ویژه برای 

• انواع بنزين و سوخت هواپيما %30
• نفت‌ گاز، نفت سفيد، نفت كوره، گاز طبيعي و گاز مايع %15
• نوشابه‌ هاي قندي گازدار و بدون گاز و ساير كالاهاي خوراکی و آشامیدنی آسيب‌ رسان به سلامت تولید داخل %16
• نوشابه‌ هاي قندي گازدار و بدون گاز و ساير كالاهاي خوراکی و آشامیدنی آسيب‌ رسان به سلامت وارداتی %36 
• سيگار، توتون پيپ و تنباكوي توليد داخل %25 (مشمول افزایش 5 واحد درصدی سالانه تا رسیدن به %55)
• سيگار، توتون پيپ و تنباكوي توليد داخل با نشان بين‌ المللي %40 (مشمول افزایش 5 واحد درصدی سالانه تا رسیدن به %95)
• سيگار، توتون پيپ و تنباكوي وارداتي 65‌ درصد (مشمول افزایش 5 واحد درصدی سالانه تا رسیدن به %125)
• توتون خام وارداتي %10 
• توتون فرآوري شده وارداتي (خرمن توتون) %35 

عوارض ویژه برای

• آلایندگی شغلی از 0/5 تا 1/5 درصد
• آلایندگی وسایط نقلیه (شماره گذاری از 0/2 تا 5 درصد ـ نقل و انتقال از 1 تا 40 درصد) 

همچنین و از سوی دیگر، قانون مالیات بر ارزش افزوده موارد متعددی از کالا ها و خدمات و فعالیت های شغلی را از پرداخت مالیات و عوارض موضوع آن قانون معاف کرده است. فهرست موارد معاف که ذیل مواد 9 تا 11 (فصل سوم) برشمرده شده اند، از جمله شامل موارد زیر است:

کالا های معاف

• كليه محصولات كشاورزي فرآوري نشده (تولید داخل) 
• دام زنده و خوراك آن و مواد اصلي توليد مثل دام زنده  
• بذر و نشاء و نهال و  سم و كود (تولید داخل)
• آب مصارف كشاورزي
• شير و پنير و ماست و تخم ماكيان و آرد و نان و انواع گوشت و فرآورده ‌هاي گوشتي و برنج و حبوبات و سويا و پروتئين سويا و انواع روغن‌ هاي خوراكي گياهي و حيواني و شير خشك نوزاد و تخم مرغ نطفه‌ دار (تولید داخل)
• خمير كاغذ و كاغذ باطله، کتاب و دفتر، كاغذ برای چاپ و تحرير و روزنامه، انواع نشریات
• انواع شمش طلا، فرش دستباف و مواد اولیه اصلی آن، صنایع دستی داخلی
• انواع دارو و واکسن، لوازم مصرفی درمان و توانبخشی
• رادار و تجهیزات نظامی ـ دفاعی ـ امنیتی
• کالا ی همراه مسافر تا سقف مجاز

خدمات معاف

• درماني، تشخيصي و پيشگيري (انسان ـ دام ـ گیاه)، خدمات توانبخشي و حمايتي و خدمات آرامستان‌ ها
• مكانيزه سازی آب كشاورزي، كشت بافت و توليد اندام‌ هاي تكثيري گياهان
• زينك، چاپ، انتشار روزنامه اعم از كاغذي يا الكترونيكي، كتاب، نشريه و خدمات نشر و توزيع آنها 
• عمليات و خدمات بانكي، اعتباري، مالي، اعطاي تسهيلات
• بيمه‌ هاي زندگي، بيمه‌ هاي محصولات كشاورزي، بيمه اجتماعي و درمان تكميلي
• بازار سرمايه شامل معاملات و تسويه اوراق بهادار و كالا در بورس‌ ها و بازارهاي خارج از بورس، انتشار و نقل و انتقال سهام و حق تقدم و سهم‌ الشركه و ساير اوراق بهادار
• حمل و نقل (اعم از بار و مسافر) درون و برون‌ شهري و بين‌ المللي جاده‌ اي، ريلي و ‏دريايي
• آموزشي، پژوهشي و ورزشي داراي مجوز
• مهمانپذيرها و ساير مراكز اقامتي داراي مجوز
• سوآپ نفت خام، فرآورده‌ هاي نفتي، گاز طبيعي و برق
• خدماتي كه ما به‌ ازاي آن به صورت حقوق و دستمزد پرداخت می‌شود 

فعالیت های معاف

به موجب قانون، هر گونه فعالیت صادراتی، اعم از کالا و خدمات، از پرداخت مالیات و عوارض موضوع ارزش افزوده معاف است. به منظور بهره جستن از چنین معافیتی، صادرکنندگان ابتدا در زمان صادرات کالاها و خدمات نسبت به تأدیه مالیات بر ارزش افزوده اقدام می‌کنند، لیکن متعاقباً با ارائه مدارک معتبر از جمله قرارداد مربوطه و اسناد پرداخت، مبلغ پرداختی را از سازمان امور مالیاتی مسترد می‌کنند.

آنچه برای اعمال ماليات و عوارض موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده، مبنای محاسبه قرار می‌گیرد، در مورد کالا های وارداتی رقم حاصل از جمع ارزش گمرکی کالا و حقوق ورودی متعلقه است و در مورد کالا و خدمات عرضه شده در داخل، علی الاصول، همان بهای فروش کالا یا خدمت عرضه شده است به شرحی که توسط عرضه کننده در صورتحساب الکترونیک سامانه مؤدیان ثبت می‌شود. در صورت عدم صدور چنان صورتحسابی (به هر دلیل که بوده باشد) یا تعارض مفاد صورتحساب صادره با سایر اطلاعات مرتبط، به نحوی که قابلیت استنادی آن را مخدوش نماید، سازمان امور مالیاتی رأساً و از طریق شیوه های مقرر شده در قانون، نسبت به تعیین رقم مأخذ اقدام می‌کند. 

نکته قابل توجه این که آنچه مأخذ محاسبه مالیات و عوارض متعلقه بر هر صورتحساب قرار می‌گیرد، بهای خالص است و ارقامی که ناشی از مالیات های غیر مستقیم و عوارض قبلاً اعمال شده (ذیل قانون مالیات بر ارزش افزوده یا دیگر قوانین موضوعه) بر آن اضافه شده است، جزء مأخذ قرار نمی‌گیرند. 

 

وصول و پرداخت

اگر چه وصول مالیات و عوارض پیش بینی شده بایستی همزمان با صدور صورتحساب مربوطه توسط عرضه کننده از خریدار وصول شود، موعد پرداخت وجوه وصول شده توسط هر عرضه کننده به حساب سازمان امور مالیاتی (پس از اعمال تهاتر های اعتباری و کسر وجوه قابل استرداد)، علی الاصول، تا آخرین روز ماه نخست پس از پایان هر فصل سال شمسی است که قانون از آن با عنوان «دوره مالیاتی» یاد کرده است. با این وجود، قانون مالیات بر ارزش افزوده استثنائاتی نیز بر این اصل وارد کرده است: 

مشاغل خاص

سازمان امور مالیاتی می‌تواند پس از طی تشریفات قانونی و اخذ مصوّبات مربوطه، برخی مشاغل را ملزم کند وجوه وصولی را در بازه های زمانی یک ماهه یا دو ماهه و یا حتی هم زمان با صدور و وصول وجه صورتحساب، به حساب سازمان واریز کنند. 

واردات کالا

مسئولیت وصول مالیات و عوارض متعلّقه بر کالا های وارداتی با گمرک است که بایستی پیش از ترخیص قطعی کالا وجوه مربوطه را از وارد کننده اخذ و بلافاصله به حساب سازمان واریز کند. 

واردات خدمات

خریداران ایرانیِ خدمات خارجی بایستی وجوه لازم التادیه ذیل قانون مالیات بر ارزش افزوده را شخصاً محاسبه و همزمان با پرداخت بهای خدمات وارداتی، مستقیماً به حساب سازمان واریز کنند. 

علاوه بر این، قانون به موضوع معاملات اقساطی نیز توجه کرده و اجازه داده است که فروشنده در زمان سررسید هر یک از اقساط نسبت به وصول وجوهی که متناسباً به هر قسط تعلّق می گیرد اقدام و متعاقباً در موعد مربوطه به سازمان پرداخت کند. بهره مندی از این امکان، مشروط به آن است که هر دو طرف معامله نسبت به ثبت دقیق و هماهنگ قرارداد مربوطه در سامانه اقدام کرده باشند. 

 

استرداد 

قانون مالیات بر ارزش افزوده، استحقاق سازمان امور مالیاتی بر دریافت مالیات و عوارض از هر «مؤدی» را، محدود کرده است به مابه التفاوت «مالیات و عوارضی که آن مؤدی بابت فروش کالا ها و خدمات خود در یک دوره ی معیّن وصول کرده است» با «مالیات و عوارضی که  همان مؤدی در همان دوره برای خرید کالا ها و خدمات مورد نیاز فعالیت اقتصادی اش پرداخت کرده است». به این منظور، قانونگذار «مالیات و عوارضی را که مؤدیان برای خرید کالاها و خدمات مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های اقتصادی ‏خود پرداخت می‌کنند» به عنوان «اعتبار مالیاتی» تعریف و مقرر کرده است که «اعتبار مالیاتی» هر «مؤدی» در یک «دوره مالیاتی» از مالیات و عوارض وصول شده اش از خریداران طی همان دوره کسر و مابه التفاوت به حساب سازمان واریز می‌شود. در صورتی که «اعتبار مالیاتی» یک «مؤدی» در یک «دوره مالیاتی» بیشتر از مالیات و عوارض فروش وی باشد، سازمان موظف است‌ مبلغ مازاد را به دوره‌ و یا دوره‌های بعد منتقل نماید یا در صورت درخواست مؤدی، نقداً به وی برگرداند. 

قانونگذار موارد دیگری از استرداد را نیز به این شرح پیش بینی کرده است: 

• مالیات و عوارض خرید نهاده هایی که برای تولید کالا و خدمات صادراتی پرداخت می‌شود
• مالیات وعوارض خرید ماشین‌آلات خطوط تولید 
• مالیات و عوارض خرید کالا در داخل ایران که ظرف 2 ماه از تاریخ خرید همراه مسافران اعم از ایرانی و خارجی از کشور خارج می‌شود
• مالیات و عوارض پرداختی گردشگران خارجی بابت بلیط پرواز خارجی خریداری ‌شده از شرکت های هواپیمایی ایرانی

 

تخلفات و جرایم 

عدم عضویت در سامانه مؤدیان و امتناع از تشکیل پوشه شخصی الکترونیک، عدم ثبت معامله در سامانه یا کتمان معامله، ثبت معامله خود به نام غیر یا بالعکس، کم اظهاری در وصولی ها یا بیش اظهاری در پرداختی ها، استناد به اسناد خلاف واقع و بطور کلّی هر عملی که منجر به پرداخت کمتر مالیات و عوارض موضوع قانون ارزش افزوده یا استرداد غیر واقعی شود و نیز تاخیر در تأدیه، به عنوان تخلف شناسایی و تعریف شده اند. 

جریمه های پیش بینی شده برای هر یک از این تخلفات، به این شرح است: 

• عدم عضویت در سامانه: 10 میلیون ریال یا 2 برابر مالیات و عوارض پرداخت ‌نشده (هر کدام بیشتر باشد)
• کتمان معامله، بیش‌اظهاری مالیات و عوارض خرید یا کم ‌اظهاری مالیات و عوارض فروش، ثبت معامله خود به نام غیر یا معامله غیر به نام خود، استناد به اسناد صوری و هر عمل دیگری که به کم ‌اظهاری مالیات یا استرداد غیرواقعی منجر شود: 2 برابر مالیات و عوارض پرداخت‌ نشده (در صورت تکرار تخلف قبل از دو سال، 3 برابر)
• عدم ثبت معامله در سامانه: 9 درصد ارزش معاملات ثبت نشده
• تأخیر در پرداخت: ماهانه 2 ‌درصد‌ رقم پرداخت نشده 

 

روش حل و فصل اختلافات مندرج در قانون مالیات های مستقیم در مورد تصمیمات سازمان در خصوص حقوق و تعهدات موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده نیز مُجرا ست. هر گونه اعتراض مؤدیان، در هیأت های حل اختلاف مالیاتی سازمان امور مالیاتی رسیدگی و تصمیم نهایی صادره نیز قابل اعتراض نزد دیوان عدالت اداری خواهد بود.

 

برای دریافت راهنمایی و اطلاعات بیشتر، لطفن با ما در گروه حقوقی توکلی و همکاران در تماس باشید.